Translation in serbian
Sindrom insulinske rezistencije karakteriše smanjena osetljivost tkiva na delovanje insulin. To je stanje u kome normalna količina insulina ima oslabljen biološki odgovor. Naime, insulinska rezistencija nastaje kada ćelije u telu (jetra, skeletni mišić i masno tkivo) postaju manje osetljive i na kraju otporne na insulin. U takvom stanju insulin, bez obzira na lučenje iz pankreasa, ne može ostvariti svoje unutarćelijsko delovanje. Pošto glukoza ne može biti apsorbovana od strane ćelija ostaje da cirkuliše u krvi, što stvara potrebu za sve većim lučenjem insulina. Proizvodnja sve većih količina insulina može vremenom dovesti do oštećenja i gubitka funkcije beta ćelija pankreasa. Kada pankreas više nije u stanju da proizvede dovoljno insulina nastaje hiperglikemija i posledično dijabetes tip 2. U organizmu se razvijaju štetne posledice, uključujući i stvaranje triglicerida, što dodatno umanjuje osetljivost na insulin. Sa insulinskom rezistencijom koreliše masno tkivo u abdomenu. Abdominalno masno tkivo je za razliku od subkutanog, metabolički aktivan organ.
Osim u regulaciji metabolizma ugljenih hidrata, masti i proteina, insulin utiče i na proces koagulacije, rast i diferencijaciju ćelija, regulaciju autonomnog nervnog sistema. To je najmoćniji anabolički hormon u ljudskom organizmu. Stanja rezistentna na insulin mogu biti genetski uslovljena ili stečena, a posledica su oštećenja regulatornih mehanizama u metaboličkom putu insulina.
Postoje metabolički i hormonski poremećaji koji često za rezultat imaju insulinsku rezistenciju:
- Sindrom policističnih jajnika (PCOS)
- Šećerna bolest nezavisna od insulina
- Šećerna bolest zavisna od insulina
- Endokrini poremećaji (Cushingov sindrom, akromegalija)
- Metabolički poremećaji (acidoza, uremija)
- Gojaznost
- Fiziološka stanja (trudnoća, pubertet, starenje)
Sindrom policističnih jajnika (PCOS) je vrlo složen endokrinološki, reproduktivni i metabolički poremećaj nedovoljno poznate etiologije i patogeneze. Ispoljava se čitavim nizom kliničkih karakteristika i simptoma od kojih su najčešći:
- poremećaj ovulacije
- povećano stvaranje androgena i
- ultrazvukom utvrđen policističan izgled jajnika.
PCOS je često povezan sa debljinom, poremećajem u lučenju gonadotropina i insulinskom rezistencijom. Iako se ovi parametri ne smatraju ključnim za postavljanje dijagnoze, oni utiču na klinički fenotip i reprodukcione i metaboličke rizike.
PCOS se smatra jednom od najčešćih bolesti i svakako najčešćom endokrinopatijom kod žena, zajedno sa menoragijom, najčešćim ginekološkim poremećajem. PCOS nije značajan samo zbog svoje visoke učestalosti nego i zbog brojnih zdravstvenih rizika koje imaju žene obolele od ovog sindroma.
Dugi niz godina interesovanje za PCOS bilo je povezano sa kožnim i reproduktivnim manifestacijama ovog poremećaja. Ovaj sindrom je međutim, postao izuzetno zanimljiv 80-tih godina prošlog veka kada je ustanovljeno da žene sa PCOS imaju veći rizik od nastanka abdominalne debljine, insulinske rezistencije, intolerancije glukoze, dijabetesa tipa 2, dislipidemije i hipertenzije, ukratko metaboličkog sindroma. Poremećena je vaskularna i endotelna funkcija što zajedno sa prethodno navedenim faktorima utiče na povišen rizik nastanka kardiovaskularnih bolesti kod žena sa PCOS.
Kako hiperandrogenemija uzrokuje hiperinsulinemiju?
- Androgeni inhibiraju periferno i hepatičko delovanje insulina.Testosteron indukuje insulinsku rezistenciju kod žena sa PCOS-om direktno smanjujući broj i/ili efikasnost transportnih proteina glukoze, posebno tip 4 glukoznih transportera (GLUT-4) koji su odgovorni za unos glukoze u skeletne mišićne ćelije i ćelije masnog tkiva.
- Androgeni i povišene slobodne masne kiseline (testosteron ubrzava lipolizu stvarajući višak slobodnih masnih kiselina) koče hepatičko oslobađanje insulina što rezultira hiperinsulinizmom i insulinskom rezistencijom. Slobodne masne kiseline inhibiraju unos glukoze u ćelije skeletnih mišića zavisne od insulina što je ustvari i osnova definicije insulinske rezistencije.
- Neke studije navode indirektnu ulogu androgena u osetljivosti pankreasa na glukozu. Androgeni mogu indukovati porast osetljivosti beta ćelija na glukozu što rezultira periodima sa niskim nivoima glukoze kao i mogućom povećanom željom za uzimanjem ugljenih hidrata i aktivacijom hormonskih mehanizama, što opet podupire akumulaciju abdominalne masti i insulinsku rezistenciju
Udruženost policističnih jajnika i povišene insulinske rezistencije, odnosno hiperandrogenizma i nepodnošljivosti glukoze, otkrivena je 1921. godine. Prevalenca insulinske rezistencije je 50-60% kod žena sa PCOS-om, a u opštoj populaciji 10 – 15% . Oko 50% žena sa PCOS-om je gojazno.
Porast incidence PCOS-a odgovara porastu incidence debljine.
Oštećenu toleranciju glukoze ima 30–40% žena sa PCOS-om i najčešće su gojazne. Kod oko 10% ovih žena postoji mogućnost razvoja šećerne bolesti nezavisne od insulina. Kod žena sa ovim sindromom 3 – 4 puta je veći rizik od nastanka raka dojke nego u ostaloj populaciji žena.
Žene sa PCOS-om imaju veću insulinsku rezistenciju nego žene bez PCOS-a istog BMI-a (body mass index).
Približno 50% tih žena ima poremećaj insulinske aktivnosti. Defekt insulinskih puteva je prisutan i u adipocitima i skeletnim mišićima, primarnim ciljnim tkivima insulinskog delovanja.
Sama insulinska rezistencija ne može biti jedini razlog razvoja šećerne bolesti nezavisne od insulina kod žena sa PCOS-om. Većina žena sa PCOS-om može potpuno kompenzovati insulinsku rezistenciju, ali određeni procenat ima neusklađen i nedovoljan odgovor β-ćelija na obrok ili opterećenje glukozom.
Terapija
Napredak u pojašnjenju odnosa insulina, androgena i insulinske rezistencije utire put za novi
terapijski pristup PCOS-u. Lekovi koji povećavaju insulinsku osetljivost dovode do opadanja sekrecije insulina, a time i do smanjenja androgene produkcije, što poboljšava ovulatornu funkciju. Lečenje PCOS-a smanjenjem nivoa insulina treba sagledati zajedno sa svim ostalim dostupnim lekovima.
Zaključak
Još su ostale brojne nepoznanice u etiopatogenezi insulinske rezistencije u PCOS-u. PCOS nije jedinstveni etiološki i klinički entitet, nego spektar kliničkih znakova i simptoma koji upućuju na slične, ali ne i potpuno jednake patofiziološke procese. Još nedefinisana genska predispozicija mogla bi povećavati insulinsku rezistenciju i gojaznost, čime bi se moglo objasniti zašto se kod pacijenata normalne težine takođe razvijaju hiperinsulinski hiperandrogenizam, kao i zašto se sindrom ne razvija kod svih gojaznih pacijenata.
Tradicionalni terapijski pristup delovanjem na posledice PCOS-a (akne, hirzutizam, infertilitet) danas se sve više zamenjuje delovanjem na hiperinsulinemiju smanjenjem telesne težine i lekovima koji povećavaju insulinsku osetljivost.
